راگەهاندنا زانکۆیا دهۆک؛ ٢٩ـی چریا دووێ ٢٠٢٢
ڤەكۆلینەكا ماستەرێ ب ناڤونیشانێ "قەدری جەمیل پاشا، ژیان و رۆلێ وی یێ سیاسی و رەوشەنبیری ١٨٩٠-١٩٧٣" ژلایێ قوتابیێ خواندنا بلند، گەلوان خالد ئەحمەد، و ب سەپەرشتیا د. هۆزان سلێمان میرخان ل پشكا مێژوو ل كۆلیژا زانستێن مرۆڤاتی ل زانكۆیا دهۆك هاتە ئەنجامدان.
ل دەستپێكا ڤێ ڤەكۆلینێ باس ل هندێ هاتیە کرن كو نڤیسینێن دەربارەی كەسایەتی و ناڤدارێن كورد ژ بابەتێن هەرەگرنگ و ژ هەژی ڤەكۆلینێنە، ژبەركو گەلەك كەسایەتیێن كورد رۆلەكێ گرنك د دامەزراندنا پارت و كۆمەل و رێكخراوێن سیاسی و رەوشەنبیریێن كوردی دا هەبووینە و كار تێدا كرینە و تا نوكە وەكو پێدڤی ڤەكۆلینێن زانستی ل سەر ژیان و چالاكیێن وان یێن سیاسی و رەوشەنبیری نەهاتینە نڤیسین، ئێك ژ وان كەسایەتیێن گرنگ قەدری جەمیل پاشایە، هەر كەسێ دویڤچوونا ژیانا وی بكەت، دێ بینیت خودان خەباتەكا هەمەلایەنە و ژیانا وی یا پڕە ژ چالاكیێن سیاسی و رەوشەنبیری و جڤاكی.
ڤەكۆلەر دڤێ ڤەكۆلینێ دا گەهەشتیە هندەك دەرئەنجامان ژ ژیانا قەدری جەمیل پاشایی، ژ وانا؛ مالباتا جەمیل پاشایی ئێك ژ مالباتێن دەولەمەندێن باژێرێ دیاربەكر بوو، ئەڤێ چەندێ كاریگەری ل سەر رەوشەنبیریا ئەندامێن مالباتێ هەبوو، و بوو ئەگەرەک کو ل باشترین ناڤەندێن خواندنێ یێن وی سەردەمی بخوینیت، هەروەسا پەیدابوونا بوویەرێن سیاسی ل دەڤەرێ ب گشتی و د ناڤ دەولەتا ئۆسمانی دا ب تایبەتی، ئەگەرێ سەرەكی یێ پەیدابوون و گەشەكرنا هزرا نەتەوەیی بوو ل دەف قەدری جەمیل پاشایی، هەر ژ دەستپێكا چەرخێ بیستێ تاكو دەستپێكرنا شەرێ جیهانی یێ ئێكێ، كەشوهەوایەكێ تا رادەیەكێ ئازاد د ناڤ دەولەتا ئۆسمانی دا پەیدابوو، ئەڤ چەندە ژی بۆ ئەگەرێ دەركەڤتنا رەوشەنبیرێن كورد و پەیدابوونا كۆمەلێن كوردی، كو د ژیێ گەنجاتیا خۆ دا كەڤتیە ل ژێر كارتێكرنا ئەڤان گوهۆرینان و ژیانا وی تێكهەلی ڤان بوویەران بوویە.
هەر ژ وان دەرئەنجامێن ڤەكۆلەر د ڤێ ڤەكۆلینێ دا گەهەشتیێ، ئەو بوو كو ژیانا قەدری جەمیل پاشایی د چەند قۆناغان دا دەربازبوویە، هەر قۆناغەكێ كارتێكرنا خۆ ل سەر ژیانا وی هەبوویە، هەر ژ دەستپێكا چوونا وی بۆ ستەنبۆلێ ب مەرەما خواندنێ، پشكداری د دامەزراندنا كۆمەلا هیڤی دا ل سالا ١٩١٢ـێ كریە و چوونا وی بۆ ئۆروپا و ئاشنابوونا وی ب هزرێن نوی یێن ئازادیێ، بوونە ئەگەرێ گەشەكرنا هزرا نەتەوەیی ل دەف وی.
هەروەسا پشكداریا وی د شەرێ جیهانی یێ ئێكێ دا د چەپەرێ دەولەتا ئۆسمانی دا و دیلکرنا وی ژ لایێ هێزێن بریتانی ڤە، بووینە ئەگەر كو ژ دویر تەماشەیی ئەوان گوهۆرینێن ل دەڤەرێ پەیدابووین بكەت، و هزرا دامەزراندنا دەولەتەكا كوردی ل باكوورێ كوردستانێ ل دەف پەیدابوو. سەرەرایی بزاڤێن وی یێن دروستكرنا پەیوەندیان پشتی شەرێ جیهانیێ ئێكێ، ئەڤ هیڤی و بزاڤە ل دەمێ سەرهلدانا شێخ سەعیدێ پیران ل سالا ١٩٢٥ـێ، هاتنە ژناڤبرن. ئەڤە ژی بوونە ئەگەر ژ لایێ حكومەتا توركیا یا نوی ڤە بهێتە گرتن و دویركرن ژ دیاربەكرێ.
دیسا ژ ئەگەرێ بەردەوامبوونێ ل سەر هزرا دامەزراندنا دەولەتەكا كوردی، قەدری جەمیل پاشا ب نەچاری ژ دیاربەكرێ كۆچدكەت، ب مەرەما دامەزراندنا دەولەتەكا كوردی ل باكوورێ كوردستانێ بەرەڤ رۆژئاڤایێ كوردستانێ ڤە دچیت، ل وێرێ قۆناغا هەرەگرنگ و كاریگەر یا وی دیاردبیت، ب تایبەتی د ناڤ كۆمەلا خۆییبوون دا، خەباتا وی یا سیاسی د كۆمەلا خۆییبون دا و بەردەوامیا وی، ئەگەرێن سەرەكی بوون كو قەدری ببیتە كەسێ ئێكێ د ڤێ كۆمەلێ دا، كو بتنێ ل رۆژئاڤایێ كوردستانێ كار نەدكر، بەلكو بزاڤ دكرن ل گەل هەر كوردەكی كار بكەت، داكو رێكەكێ بۆ ئازادكرنا كوردستانێ ببینن، ب تایبەتی ل باشۆر و رۆژهەلاتێ كوردستانێ چەندین بزاڤ كرن، ب مەرەما دروستكرنا پەیوەندییان و بدەستڤەئینانا پشتەڤانیێ بۆ دامەزراندنا كۆمارەكا هەڤشێوەی كۆمارا كوردستان ل باكوورێ كوردستانێ. سەرەرایی كارێ سیاسی د كۆمەلێن كوردی دا، قەدری خۆ ژ كارێن رەوشەنبیری ڤەدەر نەكریە، بەلكو هەردەم پشتەڤان و پالدەر بوویە، هەروەسا پشكداری د ناڤەندێن رەوشەنبیری یێن كوردی دا كریە و شوین تبلێن وی د مێژوویا كوردی دا دیارن.